Η Florence Galletti είναι μέλος του IRD και ειδικεύεται στο Δίκαιο της Θάλασσας.
Καταγράφει τις τρέχουσες εξελίξεις στον τομέα αυτό.
Περισσότερο από ποτέ, το Δίκαιο της Θάλασσας είναι απαραίτητο για την οργάνωση της οικονομικής ανάπτυξης των κρατών και την επίλυση των διακρατικών συγκρούσεων για τους ωκεανούς και τις θάλασσες.
Όμως, ξεπερνιέται επίσης από την ανάγκη για μέσα διατήρησης της βιολογικής ποικιλότητας που είναι αρκετά καλή για να αξιοποιηθεί.
Εξελίξεις στο Δίκαιο της Θάλασσας τον 21ο αιώνα
Πόσα ναυτικά μίλια απέχουμε από το σημείο καμπής των οικολόγων;
Το “νέο δίκαιο της θάλασσας”, το οποίο απορρέει από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) της 10ης Δεκεμβρίου 1982, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1994, είχε διπλό στόχο: να οργανώσει την οικονομική ανάπτυξη των κρατών και να επιλύσει τις διακρατικές συγκρούσεις για τους ωκεανούς και τις θάλασσες.
Αφήνει μια χαρτογράφηση αποτελούμενη από θαλάσσιες ζώνες που καθορίζονται βάσει της UNCLOS, του εθιμικού δικαίου ή των αποφάσεων των διεθνών δικαστηρίων, με, αφενός, περιοχές που οριοθετούνται ως επί το πλείστον με επιστημονικές μεθόδους, όπως τα εσωτερικά ύδατα, οι χωρικές θάλασσες και οι συνορεύουσες ζώνες, οι αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (ΑΟΖ), οι απλές ή πλέον εκτεταμένες υφαλοκρηπίδες, η ανοικτή θάλασσα, η διεθνής ζώνη του βυθού, και οι υποδιαιρέσεις τους που σχηματίζονται από ζώνες αλιείας, και, αφετέρου, πιο συγκεκριμένοι χώροι (νησιά, κόλποι, στενά, διεθνείς διώρυγες, αρχιπελαγικά ύδατα) και τα καθεστώτα τους.
Διαχώρισε με ασφαλή τρόπο τα δικαιώματα των κρατών, καθώς και τον ρόλο των δημόσιων διεθνών οργανισμών, των θεσμικών οργάνων ή των εξειδικευμένων οργανισμών των Ηνωμένων Εθνών: περιφερειακές οργανώσεις αλιείας (RFO), η Διεθνής Αρχή Βυθού (ISA), η Διακυβερνητική Ωκεανογραφική Επιτροπή (IOC ), κ.λπ.
Το διεθνές δίκαιο της θάλασσας του 20ού αιώνα είχε μόνο εδαφική διάσταση;
Έχουμε ξεχάσει ότι υπενθυμίζει την υποχρέωση διατήρησης ορισμένων οικολογικών υπηρεσιών που παρέχονται, ακόμη και αν η έκφραση δεν χρησιμοποιείται, καθώς και την ανάγκη να μην στερηθούν άλλα κράτη τις υπηρεσίες αυτές.
Αντιθέτως, η κατάσταση του περιβάλλοντος δεν είναι ένα από τα δυσθεώρητα στοιχεία του κειμένου της UNCLOS.
Έχει αναγνωρίσει τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα (Μέρος XIII, UNCLOS) ως προς την ικανότητά της να παρέχει πληροφορίες και να αναλύει τους ωκεάνιους πόρους.
Σε αντίθεση με το περιβαλλοντικό δίκαιο, το οποίο ασχολείται με τη θάλασσα από την άποψη της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, το διεθνές δίκαιο της θάλασσας έχει εμπλακεί στην ανάγκη για μέσα διατήρησης της βιολογικής ποικιλομορφίας που βρίσκεται σε αρκετά καλή κατάσταση ώστε να παραμείνει ικανή για εκμετάλλευση.
Αυτό δεν συνέβη τυχαία.
Ο πολλαπλασιασμός των δραστηριοτήτων και των έργων στις θάλασσες, η μείωση των διαθέσιμων πόρων, η αύξηση της οικολογικής υποβάθμισης και της δυσλειτουργίας – που εντοπίζονται καλύτερα από την πρόοδο της θαλάσσιας επιστήμης – απαιτούν προσοχή, όπως και η ανεπαρκής χρήση του διεθνούς δικαίου της θάλασσας για τη διόρθωση αυτών των καταστάσεων.
Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και οι θαλάσσιες ζώνες δεν είναι ίσες, ακόμη και εντός του ίδιου κράτους.
Αλλά αυτό που υπάρχει στο δίκαιο της θάλασσας και στο αλιευτικό δίκαιο είναι αρκετό για να αναλάβουν οι κυβερνήσεις δράση, μόνες τους ή από κοινού, σύμφωνα με όσα επιτρέπει το διεθνές δίκαιο, για την ΑΟΖ και την υφαλοκρηπίδα.
Η ανάπτυξη πιο απομακρυσμένων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών “εκτός υφάλου” σε σχετικές περιοχές (π.χ. υποθαλάσσια βουνά) είναι ένα παράδειγμα εθνικής δημόσιας δράσης που αναλαμβάνεται δειλά δειλά για οικολογικούς σκοπούς.
Αγωνίζονται να αποκτήσουν διμερή ή πολυμερή διάσταση μέσω της υπογραφής συμφωνιών μεταξύ κρατών για την προστασία, κατά ζεύγη ή ομάδες, οικοτόπων που μοιράζονται μεταξύ κρατών.
Στον δυτικό Ινδικό Ωκεανό, οι συμφωνίες συνεργασίας αυτού του τύπου αποδεικνύονται χρήσιμες.
Σε αυτά τα σύγχρονα ζητήματα, όπως η νομική προστασία των θαλάσσιων οικολογικών δικτύων (Galletti, 2014), πρέπει να κινητοποιηθεί το διεθνές δίκαιο της θάλασσας, με κινητήρια δύναμη τα πρόθυμα κράτη.
Πέρα από τα ύδατα που υπάγονται στην εθνική δικαιοδοσία, διαμορφώνεται ένα σχέδιο συνθήκης: το “Διεθνές νομικά δεσμευτικό μέσο για τη διατήρηση και βιώσιμη χρήση της θαλάσσιας βιολογικής ποικιλότητας των περιοχών πέραν της εθνικής δικαιοδοσίας”.
Αν και έχει επικριθεί, η συνθήκη αυτή θα πρέπει να φέρει περισσότερη, καλύτερη ή νέα νομική προστασία για τη διατήρηση και χρήση της πιο απομακρυσμένης θαλάσσιας βιοποικιλότητας (Galletti, 2022), αν ο Ινδικός Ωκεανός μπορέσει να την αξιοποιήσει στο έπακρο…
Florence Galletti
Ο Δρ. Η Florence Galletti είναι ερευνήτρια δημοσίου δικαίου στο Institut de Recherche pour le Développement (IRD), ένα γαλλικό δημόσιο επιστημονικό ερευνητικό ίδρυμα.
